Tabiiy fanlar o`quv laboratoriyasi

Bu qurilma orqali sirpanish ishqalanish koeffitsientlarini aniqlash imkonin beradi

Sirpanish ishqalanish koeffitsientlarini aniqlash laboratoriyasining umumiy ko'rinishi.

Agar jismga uning boshqa jismga tegib turgan sirti bo‘ylab ta’sir qiluvchi kuch tinchlikdagi ishqalanish kuchining chegaraviy qiymatidan katta bo‘lsa, u holda jism tezlanish oladi va tinchlikdagi ishqalanish kuchi sirpanish ishqalanish kuchiga o‘tadi. Sirpanish ishqalanish   kuchi ishqalanuvchi sirtlarning tabiatiga va holatiga hamda jismlarning bir-biriga nisbatan tezligiga bog‘liq bo‘ladi. Dastlab nisbiy tezlikning ortishi bilan ishqalanish kuchi bir oz kamayadi, so‘ngra esa orta boshlaydi. Sirtlarning holati o‘zgarmaydigan bo‘lsa (sirtlarning silliqlanishi, qizishi va hokazolar hisobiga) sirpanish ishqalanish kuchi   tezlikka deyarli bog‘liq bo‘lmay, tinchlikdagi ishqalanish kuchining maksimal qiymatiga teng bo‘lib qoladi.

Sirpanish ishqalanishi mikro o‘lchamdagi g‘adir-budurliklarning plastik deformatsiyasi va ularning qisman buzilishi natijasida yuzaga keladi. Jismlarning o‘zaro bir-birining sirtida sirpanishi mikro o‘lchamdagi g‘adir-budurliklarning teshiklarining kamayishiga va sirtlarning bir-biriga yopishib qolishining kamayishiga olib keladi, natijada sirpanish ishqalanish koeffitsienti tinchlikdagi ishqalanish koeffitsientidan kichik bo‘ladi.

Sirpanish ishqalanish kuchi jismning tezligiga qarama-qarshi yo‘nalganligi sababli ishqalanish kuchining bajargan ish har doim manfiy bo‘ladi. Ishqalanish kuchi mavjud bo‘lganda mexanik energiyaning dissotsiatsiyasi, ya’ni ishqalanayotgan  jismlarning ichki energiyasiga o‘tishi kuzatiladi.

Mаtemаtik mаyatnik deb, оg’irligi vа cho’zilishi hisоbgа оlinmаydigаn ipgа оsilgаn mоddiy nuqtаdаn ibоrаt bo’lgаn sistemаgа аytilаdi. Amalda uzun ipgа оsilgаn vа o’lchаmi ipning uzunligigа nisbаtаn judа kichik bo’lgаn оg’ir shаrchаni mаtemаtik mаyatnik deb hisоblаsh mumkin.

Matematik va mayatnik yordamida erkin tushish tezlanishini aniqlash laboratoriya qurilmasining umumiy korinish.

Mаyatnik gаrmоnik tebrаnmа hаrаkаt qilаdi. Nuqtаning gаrmоnik tebrаnishi deb, uning tаshqi kuch tа’siridа muvоzаnаt hоlаti аtrоfidа davriy ravishda tebranishiga аytilаdi. Bundа kuch nuqtаning muvоzаnаt hоlаti tоmоnigа yo’nаlаdi vа bu hоlаtdаgi siljishigа prоpоrsiоnаl bo’lаdi.

Ushbu laboratoriya qurilma bilan biz  “Tekis tezlanuvchan harakatni o’rganish” o‘quv - laboratoriya qurilmasi komplekti yordamida tekis tezlanuvchan harakat qonunlarini o‘rganishdan iborat.

Ishning mazmuni tekis tezlanuvchan harakatda tezlanishni aniqlash, jism bosib o‘tgan yo‘lining vaqtga bog‘liqligini aniqlash va bog’lanish grafigini chizishdan iborat. Mazkur ishda “Tekis tezlanuvchan harakat” o‘quv-laboratoriya qurilmasi (o‘quv stendi) komplekti yordamida  tekis tezlanuvchan harakat uchun bosib o‘tilgan yo‘lning vaqtga bog‘liqligi aniqlanadi.

“Tekis tezlanuvchan harakatni o’rganish” laboratoriya qurilmasining umumiy ko’rinish.

Raqamli sekundomer.